Ons brein neemt beslissingen volgen een afgebakend stereotiep patroon. Ze volgen een vooraf gedefinieerd algoritme waarvan we ons niet bewust zijn. Dat maakt ons het slachtoffer van onze besluiten. Wij nemen geen beslissingen, de beslissingen nemen ons.

Dat stelt de Argentijnse neurowetenschapper Mariano Sigman, oprichter van het Integrative Neuroscience Laboratory aan de Universiteit van Buenos Aires. Sigman sleepte tal van prijzen in de wacht voor zijn wetenschappelijk werk en is auteur van de internationale bestseller The Secret Life of the Mind. Dat we ons niet bewust zijn van ons besluitvormingsproces is volgens hem niet vreemd. “Niemand heeft ons echt geleerd hoe we beslissingen moeten nemen. We krijgen les in wiskunde, aardrijkskunde en geschiedenis, maar we hebben nooit na hoeven denken over hoe we tot besluitvorming komen.”

Dat we daar niet over nadenken komt volgens Sigman deels ook omdat we alleen maar uit zijn op het resultaat. “Het gaat ons meer om wat de beste keuze is en niet om het proces waarmee we tot een resultaat komen.  Een handig hulpmiddel om tot een belangrijk besluit te komen is er eerst over praten. Probeer iemand te overtuigen van de juistheid van je besluit, bij voorkeur iemand die er niet zo over denkt als jij. Door erover te praten maak je je denkproces expliciet. Het is een manier om de aspecten van een beslissing, die gewoonlijk verborgen liggen in het onderbewustzijn, aan het licht te brengen. Zodat we ze zelf ook gaan zien. Op dat moment kun je gaan bijstellen.”

Ons doel is besluiten statistisch gezien zo goed mogelijk te maken binnen een specifieke context.

Meer tijd nemen voor een besluit maakt de uitkomst er niet beter op, stelt Sigman. “Belangrijk in het proces is te weten over hoeveel informatie je wel en niet beschikt. Vaak moet je gewoon zeggen ‘dit is het beste wat ik kan doen’. Dat is niet perfect, maar waarschijnlijk is het voor 60% oké. Onderzoek naar besluitvorming gaat niet over het nemen van perfecte besluiten, want dat kunnen ze nooit zijn. Ons doel is ze statistisch gezien zo goed mogelijk te maken binnen een specifieke context.”

Vertrouw op je intuïtie

Van alles wat we doen, doen we het merendeel onbewust. “Het brein regelt dat allemaal, wat we zien en herkennen, hoe we zitten of staan. Bij de meer cognitieve zaken, zoals besluiten met wie je gaat trouwen of in welke aandelen je gaat beleggen en of je risico-avers bent of niet, denken we dat wij daar zelf controle over hebben. Dat is echter een illusie.”

Omvangrijke problemen kun je soms beter op basis van intuïtie aanpakken.

Sigman noemt intuïtie een mooi voorbeeld van onbewust nadenken. “Je brein is constant bezig met het oplossen van problemen. Intuïtie is dat het brein onbewust de opties op een logische manier weegt en een besluit neemt. Je bent je je daar alleen niet van bewust, het gebeurt onzichtbaar voor ons bewustzijn. Als je taal en cijfers gebruikt wordt het al veel concreter. Echter, vanwege de beperkingen die taal en cijfers nu eenmaal hebben, is concreet redeneren vooral geschikt voor het oplossen van relatief beperkte problemen. Omvangrijke problemen met meerdere dimensies kun je soms beter op basis van intuïtie aanpakken.”

Weten dat je in paniek bent is een goed begin

Betere besluitvorming begint volgens Sigman met een goed besef van de situatie waarin je je bevindt. “Dat besef, bijvoorbeeld dat je angstig en paniekerig kunt reageren in een onzekere situatie, helpt al veel. Iedereen reageert emotioneel vrijwel hetzelfde, we worden dan eigenaardige wezens. Dus je moet je realiseren dat dit gevolgen heeft voor je besluitvorming. Weten dat je in paniek bent is al een goed begin. Vervolgens is het noodzakelijk om goed te analyseren. Blijf nadenken in situaties waarin de rede ons lijkt te hebben verlaten. Want emoties overmannen ons.”

Ons brein weerspiegelt het heelal. Je kunt het hele universum met taal beschrijven.

Sigman gebruikt de metafoor van een schipbreuk. “Je raakt in paniek als de boot vergaat en daar is ook alle reden voor. Toch moet je je daarvan bewust zijn en blijven. Vervolgens moet je kalm blijven. Iedereen stormt op de verkeerde deur af. Onderdruk je eerste reactie en denk goed na. Waar is de dichtstbijzijnde uitgang, oftewel wat is nu de beste belegging? Neem de tijd, bedenk dat je niet per definitie overleeft als je een seconde sneller bent dan de rest. Wees je bewust van de verkeerde manoeuvres die je kunt maken. Weersta de eerste impuls om meteen assets van de hand te doen, maar maak heldere, doordachte afwegingen. Probeer vooral anderen om je heen te verzamelen die er anders over denken en overleg daarmee. Verzamel alle argumenten en neem dan pas een afgewogen besluit.”

Het brein als informatiemachine

Sigman was van jongs af aan al gefascineerd door de menselijke natuur en wetenschappen zoals economie, politiek en recht. “We stellen allemaal dezelfde vragen over onszelf. Waarom doen we de dingen zoals we die doen, waarom worstelen we met sommige zaken, waarom voelen we emoties? Voor het vinden van antwoorden daarop bestudeer ik de hersenen. Ons brein weerspiegelt het heelal. Je kunt het hele universum met taal beschrijven. Het brein is een enorme informatiemachine die de natuur kan begrijpen en zich daar ook van alles over kan voorstellen. Nadenken over het brein betekent nadenken over alles. Uiteindelijk komt alles samen in hoe onze hersenen werken. Ik heb inmiddels veel antwoorden gevonden, maar elk antwoord roept weer nieuwe vragen op. Dat blijft zich vertakken en je ontdekt dat de uitgestrektheid van het onbekende groter is dan de omvang van onze kennis. We openen deuren en stuiten soms op onvoorstelbare verrassingen. Dat zijn dan de echte doorbraken.”