Klimaatverandering is ‘het meest overdonderende en tragische voorbeeld van wilful blindness’. Dat stelt de succesvolle Amerikaanse ondernemer, auteur, managementgoeroe en TED-spreker Margaret Heffernan. Een van haar boeken is getiteld Wilful Blindness, wat zich laat vertalen als opzettelijke blindheid ofwel struisvogelpolitiek.

Heffernan maakt zich grote zorgen om de manier waarop overheden en bedrijven omgaan met klimaatverandering. Of dat juist nalaten. “Onze kinderen worden geconfronteerd met miljoenen migranten die op de vlucht zijn vanuit onbewoonbare gebieden, omdat die onder water staan of omdat er niets te eten is. We weten dit al sinds natuurkundige James Hansen in 1988 zijn klimaatwaarschuwing gaf. Jaar in, jaar uit zijn de modellen die dit bewijzen verbeterd en geavanceerder geworden. En wat hebben we gedaan? Heel weinig. We zadelen onze kinderen met deze erfenis op en we laten ze in de steek door de signalen categorisch te negeren”, aldus Heffernan.

Toeschouwergedrag van epische proporties

Ze noemt dit ‘toeschouwergedrag van epische proporties’. “Niemand claimt leiderschap. Recyclen van een paar flessen of iets meer vegetarisch eten is niet voldoende. Ik ben hier kwaad om, omdat ik weet dat bedrijven creatief en slim genoeg zijn om dit probleem op te lossen, als iedereen ook maar een onsje moed zou vertonen. Er zijn tal van oorzaken aan te wijzen waarom er in de afgelopen decennia zo weinig is gedaan aan klimaatverandering. Desinformatie is er een van. Er is twijfel gezaaid over de ernst en dat heeft de zaak aanzienlijk vertraagd. Nu is dat anders, omdat mensen de gevolgen zien in de vorm van overstromingen, mislukte oogsten, bosbranden en seizoenen met hogere temperaturen dan voorheen.”

Een stem voor nieuwe generaties in de boardroom

Veel pensioenen zijn gebaseerd op bedrijven die fossiele brandstoffen produceren. “Het is van belang nu scherp te kijken of deze olieproducerende bedrijven investeren in nieuwe, alternatieve technologieën die de klimaatverandering een halt kunnen toeroepen. Tot nu toe doen ze dat onvoldoende, terwijl die technologieën al decennia lang voorhanden zijn. Als energie een belangrijk onderdeel is van je beleggingsportefeuille, dan moet dat wel een toekomstbestendige vorm van energie zijn. We moeten steeds de vraag blijven stellen wat het effect van beleid is op onze kinderen en kleinkinderen. Diverse overheden doen dit nu ook al. Zij erkennen dat we besluiten niet alleen voor onszelf, maar ook voor toekomstige generaties nemen en daar dus consequenties uit moeten trekken. Het is goed als de nieuwe generaties een stem krijgen in de boardroom. Sommige bedrijven doen dat al.”

Risico beperken in beleggingsportefeuilles

Heffernan noemt groepsdenken als een van de gevaren voor het besluitvormingsproces van besturen. Diversiteit is een mooi afweermiddel tegen dat gevaar, stelt ze. Bovendien kunnen beleggers daarmee invloed uitoefenen in lijn met ESG-doelstellingen. “Soorten overleven omdat ze diversifiëren, variatie is het toverwoord van de evolutie. Datzelfde geldt voor beleggingsportefeuilles, daarin beperk je het risico door te diversifiëren. Maar het geldt ook voor besluitvorming. Diversiteit gaat dan over achtergrond, leeftijd, expertise, geslacht, etniciteit, maar ook over discipline en morele overtuiging.”

Cognitieve beperkingen van ons brein

In de praktijk zijn er maar weinig bedrijven die daadwerkelijk diversiteit zoeken als ze mensen werven. “Het valt ook niet altijd mee om samen te werken met mensen die anders zijn dan jij. De eerste ontmoeting kan vrij ongemakkelijk zijn. Onze hersens zijn nu eenmaal ontworpen om mensen zoals onszelf aardig te vinden. Daar voelen we ons prettig bij. Daar zul je je overheen moeten zetten in een diverse werkomgeving. Een bias is biologisch, je kunt iemand niet de-biasen en dat wil je ook niet. We hebben biases om heel snel informatie te kunnen verwerken. Dat is nodig vanwege de cognitieve beperkingen van ons brein.”

Koude rillingen

De kop in het zand steken zit in de menselijke aard, betoogt Heffernan. “Ik las toevallig de Amerikaanse wettekst over wilful blindness. Die zegt dat als je dingen moest weten of ze kon weten en ze toch niet wist, je dan juridisch blind bent. Je was in de gelegenheid om het te weten. Toen ik dat las liepen mij de koude rillingen over de rug. Wow, dacht ik, ik heb leiding gegeven aan bedrijven waarvan ik weet dat er dingen gebeurden die ik had moeten weten, en die ik had kunnen weten, maar die ik niet wist. Ik moest meteen denken aan de Katholieke Kerk en aan het Derde Rijk. Tijdens de kredietcrisis begonnen de banken in elkaar te storten en iedereen riep ‘dit konden we echt niet zien aankomen’. Belachelijk natuurlijk, iedereen had het al jaren over de gevaren en risico’s in de bankensector. Het was gewoon onmogelijk om de gekte van de huizenmarkt niet te zien. Op dat moment ben ik wilful blindness gaan bestuderen.”

Niet iedere Duitser is een diepgewortelde fascist

Dat leidde ertoe dat Heffernan weigerde te geloven dat iedereen in de bankenwereld door en door slecht is, of dat iedere Duitser ten tijde van de Tweede Wereldoorlog een diepgewortelde fascist was. “Ik ontdekte een heel cluster van ingebedde dingen die onderling verbonden zijn. Zoals biases, mentale modellen, de cognitieve beperking van ons brein en organizational silence, dat zijn de dingen die niet gezegd worden maar die wel gezegd moeten worden. Mensen zijn gehoorzaam en conformistisch. Ze zijn geneigd toe te blijven kijken. We weten dat macht en geld het denken van mensen verandert. Dit werkt allemaal op elkaar in. Als alles samenkomt dan is er sprake van zeer diepgaande wilful blindness.”

Succes is een slechte leermeester

Heffernan pleit ervoor om niet alleen fiasco’s, maar ook successen diepgaand te analyseren. “Het pre-mortem is een nuttig instrument bij groepsbesluiten. Als wat we nu gaan besluiten mislukt, hoe komt dat dan? Dat denkproces vooraf kan informatiebronnen aan het licht brengen waar je eerder niet aan hebt gedacht. Maar wat je echt moet doen is een post-mortem na succes, vrijwel niemand doet dat. Succes is een slechte leermeester, zei Bill Gates ooit, omdat we niet weten wat het ons leert. Als je een heel goed beleggingsbesluit hebt genomen, denk je meteen dat het aan jou ligt. ‘Ik ben gewoon geweldig’. Maar misschien was jij het niet, maar was het iemand anders, of gewoon geluk, of heel veel andere dingen. Daarom is het goed achteraf te analyseren waarom het zo’n goed besluit was.”