Solidariteit tussen generaties is eindig: discrimineer binnen het pensioenstelsel niet op geboortejaar
Om de hete brij heen draaien en de hete aardappel doorschuiven. De gezegden geven aan hoe de broodnodige herziening van het pensioenstelsel vordert. Niet dus, op westerse schaal bezien, en nauwelijks, als we het probleem afbakenen tot Nederland. Dit terwijl de vergrijzing van de samenleving dwingt tot snel ingrijpen.
Steeds minder werkenden moeten de lasten dragen voor steeds meer gepensioneerden. Het is een onomkeerbare trend dankzij de toenemende levensverwachting en afnemende geboortecijfers. Van de geïndustrialiseerde landen heeft Japan verreweg het grootste aandeel 65-plussers. In 2015 stonden daar tegenover elke honderd werkenden 47,2 65-plussers. Ter vergelijking, in Nederland lag dat aantal op 30,5. Dat is net iets boven het gemiddelde van 27,3 in de 35 OECD-landen. De prognoses van dit economisch samenwerkingsverband laten zien dat in 2050 elke honderd werkenden in Japan 78,4 gepensioneerden ondersteunen. In Nederland zal dat aantal dan op 52,5 liggen, nog steeds net iets boven het OECD-gemiddelde van 51,0.
Water bij de wijn
Als steeds meer mensen dezelfde koek moeten verdelen, terwijl die koek niet groter wordt, dan zal iemand water bij de wijn moeten doen, zegt researcher Nicole Xu van Cardano. “De hamvraag is natuurlijk wie hoeveel in moet leveren. Dat moeten we als samenleving vaststellen. Eén oplossing is om de hele pensioenlast op de schouders van de werkenden te leggen. Maar daarmee ontneem je de jongere generaties de kansen en middelen waar ze recht op hebben. In het geval van Japan hebben we het over maar liefst 12% van alles wat iedereen die in 2010 is geboren zal verdienen gedurende zijn hele leven. Uitgaande van een carrière van veertig jaar komt dat overeen met het betalen van vijf jaarsalarissen aan vorige generaties. Als we vinden dat we mensen niet verschillend mogen behandelen vanwege hun ras of geslacht, dan geldt dat evenmin voor het geboortejaar”, aldus Xu.
Collectief falen
De andere oplossing is om de pensioenlasten evenredig over alle generaties te verdelen, in plaats van die bij één leeftijdsgroep neer te leggen. “Die aanpak leidt tot teleurstelling bij de oudere generaties, omdat die minder dan verwacht zullen krijgen. Dit terwijl het niet de schuld is van een specifieke generatie. We hebben het over een collectief gebrek aan inzicht, zorgvuldigheid en politieke vastberadenheid. Waarom zouden alleen jongere mensen opdraaien voor dit collectief falen? Als samenleving willen we immers de lusten en de lasten eerlijk verdelen”, stelt Xu. Internationaal gezien is er behoefte aan pensioenhervormingen omdat het huidige omslagsysteem helemaal niet geschikt is voor een vergrijzende samenleving. Het is hoog tijd, ‘want een pensioen is een belofte die al lang geleden is verbroken’, aldus de Amerikaanse econoom Pippa Malmgren.
Gedifferentieerd pensioenstelsel
Nederland verkeert in een goede positie omdat sinds de jaren vijftig tal van belangrijke besluiten zijn genomen. We beschikken over een gefinancierd aanvullend pensioenstelsel en de inkomstenbelasting over de premies is uitgesteld tot de pensioenuitkering. Daardoor is de Nederlandse samenleving robuuster als het gaat om vergrijzing dan andere landen. Maar er komen wel uitdagingen aan voor het collectieve pensioenstelsel. En de geesten lijken inmiddels rijp voor een gedifferentieerd pensioenstelsel.
Persoonlijke pensioenrekening
Een andere manier om het rechtvaardigheidsprobleem tussen de generaties op te lossen is de introductie van een stelsel waarin duidelijk is wie wat bezit in een pensioenstelsel. Zo opteert DNB voor een nieuw pensioencontract op basis van een persoonlijk pensioenvermogen in combinatie met een individueel leeftijdsafhankelijk beleggingsbeleid. “Deze bouwstenen zijn noodzakelijk om te komen tot een duurzaam stelsel. Dit voorkomt discussie tussen generaties over wie recht heeft op welk deel van het pensioenvermogen en vermijdt het doorschuiven van tekorten naar toekomstige generaties. Het verkleint bovendien de kans op kortingen voor ouderen en geeft jongeren uitzicht op een hoger verwacht pensioen”, aldus DNB in een bulletin.
Stefan Lundbergh, directeur van Cardano Insights, geeft de voorkeur aan een pensioenstelsel met beperkte transfers tussen de generaties. “Temeer omdat de samenleving vergrijst. Een ander voordeel van persoonlijke pensioenrekeningen met risicodeling is dat het eenvoudig aan de deelnemers is uit te leggen. Ook de AFM bepleit in zijn positioneringspaper van juni 2016, dat ingaat op het pensioenstelsel van de toekomst, een stelsel met persoonlijke pensioenrekeningen”, zegt Lundbergh.
Van discussie naar besluitvorming
Met een stijgende pensioenleeftijd en hopelijk de introductie van een gedifferentieerd pensioenstelsel wordt de financiering van het pensioeninkomen generatieneutraal. “Maar er zijn ook naar andere onderdelen van de samenleving waarvoor we herinrichting moeten overwegen zodat we beter om kunnen gaan met de vergrijzing. Het gaat om belangrijke sectoren zoals de toekomstige zorg en ouderenzorg. Het gaat dan niet zozeer om de financiering ervan maar om aanpassen van het systeem met het oog op de vergrijzende samenleving.”
Lundbergh benadrukt dat we nu de kans hebben om iets te doen. “We moeten nu nadenken, discussiëren en besluiten wie de toenemende demografische pijn op welke manier gaat verdragen. We discussiëren al vijftien jaar over het pensioenstelsel. Het is tijd dat politici nu knopen doorhakken in plaats van te discussiëren.”