Wiskundige modellen in de economie zorgen voor een technocratisering die de democratie ondermijnt. Ze creëren een eigen werkelijkheid doordat ze letterlijk worden genomen en zijn daarmee geen hulpmiddel meer voor besluitvorming.

Dat zegt hoogleraar Financiële Markten Arnoud Boot in een aflevering over economie van de documentaire reeks Tussen meten & weten (2018). In deze serie onderzoekt filosoof Jan Bor ‘of we ons kunnen ontworstelen aan de houdgreep die wiskundigen met hun onbegrijpelijke getallen en formules ons voorspiegelen als economie’. De serie besteedt naast economie ook aandacht aan de rol van het getal in de gezondheidszorg, in het onderwijs en in de fysica.

Verarming besluitvorming

Het sturen op modellen door banken en toezichthouders is volgens hem waarschijnlijk de belangrijkste oorzaak van de financiële crisis in 2008. “Er was groot geloof en vertrouwen in markten, maar opeens bleek dat die konden opdrogen. Dat aspect zat niet in de modellen. Wanneer mensen die modellen hebben gemaakt daar macht aan gaan ontlenen komt de wereld in handen van technocraten. Dat is niet alleen een verarming van de besluitvorming maar ook maatschappelijk onacceptabel. Technocraten bepalen dan hoe het beleid moet zijn. Dat ondermijnt de democratie.”

Investeren zonder nadenken

Boot bepleit een verbod op het woord beleggen. “Pensioenfondsen moeten gaan investeren in plaats van beleggen. Want investeren betekent dat je concreet weet in welk bedrijf je het geld stopt. Terwijl beleggen anoniem is, ik noem dat investeren zonder nadenken. Je zit dan op een hoog abstractieniveau, terwijl juist een pensioenfonds weet dat onze welvaart afhankelijk is van hoe we er over twintig jaar voorstaan. De gemiddelde pensioenuitkering is over twintig jaar, dan verwacht je van een pensioenfonds dat het investeert in de economie, in activiteiten die over twintig jaar belangrijk zijn. Probeer te begrijpen hoe de samenleving in elkaar zit en probeer daar onderdeel van te zijn.”

Gedrag financiële markten

In de documentaire komen verder econoom Arjo Klamer en de Brit Paul Wilmott aan het woord. De laatste is een quant, een wiskundige die in de financiële wereld werkzaam is en modellen creëert van het gedrag van financiële markten. Verder is te zien hoe verspreid over de wereld lokale gemeenschappen een eigen economie opbouwen en draaiend houden.